อักขระศิลป์ที่เชิงเขาแห่งความเมตตา

อักขระศิลป์ที่เชิงเขาแห่งความเมตตา : มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าหม๊ะ (สุเหร่าใหญ่ในบ้าน) บ้านหัวเขา ตำบลหัวเขา อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา

“บ้านหัวเขา”ชื่อหมู่บ้านของคนแขก (มุสลิม) ในเขตพื้นที่ ตำบลหัวเขา อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา แบ่งหมู่บ้านย่อยออกเป็น ๔ บ้าน คือ ในบ้าน นกท่อง บ้านนอก หัวเลน ( ม.3 ,ม.4, ม.5, ม.6 ) ให้ข้อมูลโดยคุณพิเชษฐ์ หีมสุวรรณหรือรุชดีเพื่อนของผู้เขียนลูกหลานชาวหัวเขาที่เติบโตในชุมชนแห่งนี้ บ้านหัวเขานั้นเป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ริมเชิงเขาที่มีชื่อเรียกว่าหัวเขาด้านหน้าติดทะเลสาบสงขลา และมีภูเขาลูกเล็ก ๆ ตั้งอยู่กลางชุมชนเรียกกันภายหลังว่าเขาโรงเรียน

เป็นภูเขาที่มีความสำคัญเพราะเป็นที่ตั้งของศาสนสถานที่ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนานั้นก็คือมัสยิดหรือสุเหร่าหลังแรกและย้ายลงมาสร้างหลังปัจจุบันเมื่อสมัยรัชกาลที่ ๕ บริเวณเชิงเขา ก่อนเข้าสู่เนื้อเรื่องราวของอักขระศิลป์อันเป็นเนื้อหาหลักของบทความนี้ผู้เขียนอยากนำท่านผู้อ่านมาทำความประวัติความเป็นมาของชุมชนกันก่อนครับ

แผนที่เมืองสงขลาวาดโดยเดอลามาร์ พ.ศ.๒๒๓๐ หลังสงขลาหัวเขาแดงถูกสลายความเป็นเมืองเพียง ๗ ปีปรากฎภาพบ้านเรือฝั่งตำบลหัวเขาสองตำแหน่งคือบ้านหัวเขากับบ้านบ่อเก๋ง และบ้านบนเกาะยอ รวมถึงฝั่งบ่อย่างหรือบ่อพลับ

ประวัติศาสตร์ความเป็นมาของบ้านหัวเขา

ชุมชนใกล้ปากทะเลสาบสงขลามีการตั้งถิ่นฐานมาแล้วไม่น้อยกว่า 334 ปีตามหลักฐานภาพวาดชุมชนในแผนที่เมืองสงขลาและบริบท โดยวิศวกรเดอลามาร์ เมื่อพ.ศ.๒๒๓๐ สมัยสมเด็จพระนารายณ์ อาจนับได้ว่าเป็นชุมชนที่สืบทอดผู้คน วิถีชีวิต และวัฒนธรรมบางประการต่อมาจากเมืองสงขลาสมัยสุลต่านที่หัวเขาแดง ซึ่งถูกทำลายลงโดยกองทัพอยุธยาในปีพ.ศ.๒๒๒๓ ( ทว่าผู้คนไม่ได้สูญหายไปจากผลพวงแห่งสงคราม )

ซ้ายบ้านหัวเขาในแผนที่เดอลามาร์เทียบกับบ้านหัวเขาในปัจจุบัน มีภูเขาเป็นหลักฐานทางกายภาพที่ทำให้เห็นว่าหมู่บ้านในแผนที่เดอลามาร์ตำแหน่งนี้คือบ้านหัวเขาอย่างเเน่นอน

อีกทั้งพงศาวดารเมืองสงขลาทั้ง ๒ ฉบับที่เรียบเรียงโดย พระยาวิเชียรคีรี (ชม ณ สงขลา ) ไม่ปรากฏปีที่แต่งและฉบับที่เรียบเรียงโดย พระยาวิเชียรคีรี (บุญสัง), แต่งใน พ.ศ. 2388 ตอนหนึ่ง และใน พ.ศ. 2402 อีกตอนหนึ่งก็มีการระบุถึงเจ้าเมืองสงขลาซึ่งเป็นคนบ้านหัวเขาไว้อีกสองท่าน คือเจ้าเมืองสงขลาโยมได้รับการแต่งตั้งโดยสมเด็จพระเจ้าตากสิน มหาราช ภายหลังถูกถอดออกจากการเป็นเจ้าเมืองถูกนำไปขังไว้ที่ส่วนกลางและพระเจ้าตากจึงแต่งตั้งท่านเหยียง แซ่เฮา (ตั๋วแป๊ะ) นายอากรรังนกเกาะสี่เกาะห้าเป็นเจ้าเมืองแทน ในปีพ.ศ.๒๓๑๘ หลังสงขลาหัวเขาแดงแพ้อยุธยา ๙๕ ปี

เมื่อได้เป็นเจ้าเมืองแล้วจึงตั้งบุตรของเจ้าเมืองสงขลาโยมคือขุนรองราชมนตรีหรือฉิมเป็นรองเจ้าเมืองสงขลา ซึ่งต่อมาขุนรองราชมนตรีเกิดไม่พอใจเจ้าเมืองสงขลาบุญหุ้ย (เจ้าเมืองสงขลาที่แหลมสนท่านที่สอง) จึงมีการสู่รบกันฝ่ายขุนรองราชมนตรีรบชนะปกครองเมืองสงขลาในช่วงเวลาสั่น ๆ เพียงสี่เดือนตั้งบ้านที่บ้านหัวเขาแห่งนี้

ซึ่งท่านเจ้าเมืองสงขลา (บุญหุ้ย) ได้เดินทางไปขอความช่วยเหลือสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก มหาราช รัชกาลที่ ๑ ของราชวงศ์จักรี สุดท้ายจึงเคลียกันได้ท่านเจ้าเมืองสงขลา(บุญหุ้ย)จึงได้เป็นเจ้าเมืองสงขลาตามเดิม[๑]

จากข้อมูลพงศาวารเมืองสงขลาระบุว่าเจ้าเมืองสงขลาโยมบิดาของหลวงรองนั้นตั้งเรือนอยู่เมืองเก่าเรือนหนึ่ง (ที่หัวเขาแดง-ผู้เขียน) หัวเขาเรือนหนึ่ง[๒]และยังระบุอีกว่า

“…พระสงขลาขึ้นเฝ้ากรมพระราชวังสถานมงคล กราบทูลว่าหลวงรองเป็นขบถตีเอาเมืองสงขลาได้ รับสั่งว่าให้พระสงขลาออกมาทำพระตำหนักไว้ที่เมืองสงขลาก่อน เสร็จราชกาลเมืองนครแล้วจะเสด็จมาเมืองสงขลา พระสงขลากราบทูลลามาเมืองสงขลาขึ้นอยู่บ้านแหลมสน พระสงขลานอกราชการขึ้นบ้านหัวเขา พวกจีนไทยแขกเมืองสงขลาเข้าหาพระสงขลาทั้งสิ้น ขณะนั้น หลวงรอง ทิดเพ็ด ก็ตั้งเรือนอยู่ ณ บ้านหัวเขา หาเข้าหาพระสงขลาไม่…”[๓]

ซึ่งบ้านหัวเขาเป็นชุมชนที่มีเฉพาะคนแขก (มุสลิม) เท่านั้นไม่มีคนไทย คนจีนตั้งบ้านเรือนอาศัยปะบนอยู่มาจนถึงปัจจุบันในหนังสือที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊ะหม๊ะจึงมีการสันนาฐานว่าเจ้าเมืองสงขลาโยมนั้นน่าจะมีชื่อจริง ๆ ว่า “อัยยูบ”[๔]

เเผนที่เดอลามาร์หลักฐานชั้นต้นและพงศวดารเมืองสงขลาที่ยกมานำเสนอพอจะทำให้ท่านผู้อ่านได้รับรู้ความเป็นมาของบ้านหัวเขาซึ่งเป็นชุมชนเก่าแก่ของเมืองสงขลาเป็นชุมชนของคนแขก (มุสลิม) ที่อยู่สืบต่อมามากจากยุคสุลต่าน ดังนั้นสุเหร่าหรือมัสยิดสถานที่สำหรับใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาของบ้านหัวเขาจึงมีความน่าสนใจเป็นอย่างมาก เพราะที่ใดมีชุมชนมุสลิมที่นั่นจะต้องมีสุเหร่าหรือมัสยิด

ที่ผ่านมาชุมชนหัวเขาได้มีการจัดทำเอกสารประวัติศาสตร์ชื่อว่า "หนังสือที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊าะหม๊ะ"

มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะหรือสุเหร่าในบ้าน

ได้ให้รายละเอียดว่าในพื้นที่มีมัสยิดทั้งหมดสามยุค คือ

๑. มัสยิดยุคเก่า (พ.ศ.๒๒๒๓ – พ.ศ.๒๓๙๐)

๒.มัสยิดยุคแรกเริ่ม (พ.ศ.๒๓๙๐ – พ.ศ.๒๔๕๗)

๓.ยุคสร้างรากฐาน (พ.ศ.๒๔๕๘ –ปัจจุบัน)

มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะในพงศวดารเมืองสงขลา

ภาพถ่ายมัยยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะหลังเดิมบนเขาโรงเรียน(ซ้าย) หลังที่พงสวดารเมืองสงขลาระบุว่าโบสถ์เเขก กับหลังปัจจุบันที่เชิงเขา(ขวา) ขอบคุณภาพถ่ายจากบังกฤษ พิทักษ์คุมพล

โดยระบุว่ามัสยิดหลังเดิม(หลังยุคแยกและยุคสอง)ของหมู่บ้านนั้นตั้งอยู่บนภูเขามีหลักฐานเพียงชิ้นเดียวที่กล่าวถึงไว้คือพงศาวารเมืองสงขลา ฉบับที่แต่งโดย พระยาวิเชียรคีรี ( ชม ณ สงขลา ) ความว่า

“…พระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) อัธยาศัยดุร้าย จนราษฎรเรียกกันว่าเจ้าคุณเสื้อ เหตุด้วยท่านเกณฑ์ราษฎรไปล้อมจับเสือที่ตำบลบ้านศีศะเขา เพราะที่นั่นเป็นที่เสือป่าชุกชุม วิธีล้อมจับเสือนั้นพิศดารหลายอย่าง คือเกณฑ์ราชษฏรทำแผงไม้ไผ่กว้าง ๖ ศอก ยาว ๖ ศอก เหลี่ยมไว้เสมอ ทุกกำนัน ๆ ละ ๑๐ แผงบ้าง ๑๒ แผงบ้าง ๑๕ แผงบ้าง

เมื่อเสือเข้ามากัดสุกรหรือโคของราษฎรที่ตำบล บ้านศรีษะเขา พระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) มีคำสั่งเรียกราษฏรแลแผงทันที ให้มาล้อมจับเสือ ถ้าราษฏรมาไม่พร้อมในระหว่าง ๒๔ ชั่วโมง ก็ต้องรับอาญาเฆี่ยนหลังคนละ ๓๐ ที แลต้องจำคุกด้วย เมื่อราษฎรพาแผงมาพร้อมกันแล้วก็ช่วยกันเอาแผงแผงล้อมเสือเข้าโดยรอบ ด้านนอกแผงนั้นให้ราษฎร กองเพลิงตีเกราะนั่งยามโดยรอบแผง

พระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) มีอาญาสิทธิเต็มอำนาจเหมือนกับอาญาสิทธิแม่ทับใหญ่ ครั้นเวลาเช้าพระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) จัดให้ราษฎรพวกหนึ่งถือหอก แลง้าวพร้อมขวาน เข้าไปอยู่ในแผงราษฎรพวกหนึ่งค่อยขยับแผงตามหลังเข้าไปให้วงแผงที่ล้อมนั้นเลื่อนน้อยเข้าทุกครั้ง เมื่อถางป่าขยับแผงน้อยเข้าไปทุกวัน ๆ เสือซึ่งอยู่ในที่ล้อมกระโดดกัดเอาคนซึ่งอยู่ในแผงสามชั้น วันละ ๒ – ๓ คน ถึงแก่กรรมบ้าง เจ็บป่วยลำบากบ้าง พระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) ก็รีบเร่งให้ราษฎรล้อมเสืออยู่เสมอ ในเวลานั้นปรากฏว่า เสือกัดราษฏรในที่ล้อมหลายสิบคน เมื่อล้อมแผงเข้าไปชิดตัวเสือแล้ว เสือก็ตกใจกระโดดขึ้นไปบนต้นมะปริงใหญ่ ริมโบสถ์แขกตำบลบ้านศรีษะเขาเดี๋ยวนี้ เพื่อจะกระโดดข้ามแผงหนีออกไป พระยาวิเชียรคีรี ( เถี้ยนเส้ง ) ยิงเสือด้วยปืนคาบสิลาที่มีชื่อว่า อีเฟือง ถูกขมองศรีษะเสือพลัดตกลงจากต้นปริงตายในทันที่”[๕]

มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะในบันทึกของชนชั้นนำสยาม

ช่องเกาะยอกับเขาเขียวซ้ายคือเกาะยอ ขวาคือเขาโรงเรียน มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะเเละเขาหัวเขา

แต่จากการสืบค้นของผู้เขียนพบว่าสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ทรงนิพนธ์ไว้ในจดหมายระยะทางไปตรวจราชการแหลมมลายู ร.ศ. ๑๒๑ (พ.ศ.๒๔๔๕) ตรงกับวันพุธที่ ๑๑ เดือนมิถุนายน ซึ่งพระองค์เสด็จมาทางทะเลสาบจากพัทลุงเมื่อมาถึงบริเวณช่องเกาะยอก็ทรงบันทึกถึงมัสยิดของบ้านหัวเขาที่ตั้งอยู่บนเขาไว้ว่า

“…เวลาเช้า ๑.๐๐ ถึงตำบลปากรง จอดเรือหน้าที่พักเขาปลูกไว้รับ แต่ไม่ได้ขึ้นด้วยกลัวเสียเวลา จะรีบให้ถึงสงขลาแต่เช้าจะได้พ้นพยุ จึงรับแต่ของกินมาลงเรือกินไปตามทาง เวลา ๑.๓๕ ออกเรือออกปากรงไปในทะเลสาบ ตามทางมาแต่ปากพยูน มีเครื่องจับปลาตลอดทาง มีรั้วยกยออย่างหนึ่ง หลักโพงพางอย่างหนึ่ง สามขาทอดปลากพงอย่างหนึ่ง ๔.๒๕ ถึงบ้านหัวเขาอยู่ซ้ายมือ เปนแหลมช่องที่เกาะยอ มีบ้านมากมายเห็นจะหลายร้อยหลังคาเรือน มีเรือนหลังคามุงกระเบื้องมาก มีสุเหร่าแขกบนเขา ๔.๔๐ ถึงหมู่บ้านหัวเขาเมืองสงขลาอยู่ฝั่งขวา…”

จากบันทึกข้างต้นเป็นหลักฐานบอกให้เรารู้ว่า พ.ศ.๒๒๔๖ มัสยิดของบ้านหัวเขายุคที่ ๒ (พ.ศ.๒๓๙๐ – พ.ศ.๒๔๕๗) ยังคงตั้งอยู่บนเขา(เขาโรงเรียน)และยังให้รายละเอียดถึงความหนาแน่นของจำนวนบ้านเรือนว่ามีจำนวนมากซึ่งปัจจุบันก็ยังคงเป็นเช่นนี้

---

มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะหลังปัจจุบันที่เชิงเขา

สำหรับมัสยิดหลังปัจจุบันนั้นตัวมัสยิดมีอายุประมาณ 100 ปีเศษ โดยย้ายลงมาสร้างบริเวณเชิงเขาด้านล่าง ได้มีการจารึกวันเดือนปีที่ทำการก่อสร้างด้วยภาษามลายูปรับไว้ ณ ประตูทางเข้ามัสยิดด้านทิศตะวันออกจำนวน ๒ แผ่นมีใจความว่า[๖]

فربوتن هاري جمعة بولن شوال هحرة ١٣٣٦

มีความหมายว่า “…(มัสยิด) เริ่มสร้างวันศุกร์ เดือนเซาวาล ฮิจเราะห์ศักราช ๑๓๓๖…”

ลักษณะหลังคาของมัสยิดเป็นหลังคาในผังจัตุรัส ซึ่งสะท้อนรูปแบบเทรดดิชั่นดั้งเดิมของมัสยิดพื้นเมืองชวา – มลายู ปัจจุบันตัวอาคารมัสยิดด้านล่างได้ถูกปรับเปลี่ยนจนสูญเสียรูปแบบดั้งเดิมไปหมดสิ้นแล้ว ทว่าคงสามารถรักษาหลังคาของมัสยิดเอาไว้ได้ เป็นกรณีศึกษาทั้งในด้านรูปแบบสถาปัตยกรรม และลักษณะทางโครงสร้างที่น่าสนใจมาก

อักษรอาหรับประดิษฐ์ที่มุขหรือนาซะของมัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะ

อักษรอาหรับประดิษฐ์ที่มุขหรือนาซะของมัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะ

ทั้งนี้ทางทิศตะวันออกซึ่งเป็นทางขึ้นมัสยิดมีลักษณะเป็นมุขยื่นออกมาเรียกกันว่า "นาซะ" ตำแหน่งนี้ถูกระบุว่าแต่เดิมใช้สำหรับแขวนกลองของมัสยิดซึ่งปัจจุบันไม่มีแล้วแต่ความพิเศษของมุขนี้อยู่ที่หน้าบันมีการรังสรรค์ตัวอักษรอาหรับประดิษฐ์หรือที่เรียกกันว่า คอต ไว้อย่างสวยงามมาก ที่สำคัญมีเพียงหนึ่งเดียวในลุ่มทะเลสาบสงขลาสร้างโดยนายช่างหมีด หลีหมุดและช่างหมีน สุวรรณสา[๗]

ที่ผ่านมาบังกฤษ พิทักษ์คุมพลลูกหลานชาวหัวเขาได้นำเสนอข้อมูลถึงความหมายของตัวอักษรอาหรับประดิษฐ์ที่หน้าบันไว้แล้วบ้างส่วนผ่านเฟ๊สบุ๊กส่วนตัวแต่ยังมีอีกส่วนหนึ่งที่ยังไม่ได้มีการนำเสนอไว้ สำหรับอักษรประดิษฐ์(คอต)ของมัสยิดยาบัลโหร๊ดเหร๊าะหม๊ะมีสองตำแหน่งคือที่ตำแหน่งของหน้าบันกับด้านบนของอาคารซึ่งเป็นส่วนขยายที่เพิ่งสร้างขึ้น ดังนี้

ตำแหน่งหน้าบันของมุขหรือนาซะ

ตำแหน่งที่ ๑ อยู่ข้างบนสุด ภาษาอาหรับ ตัวอักษรอาหรับ คือคำว่า มูฮัมหมัด(นามของท่านศาสดาคนสุดท้ายของศาสนาอิสลาม) นำมาเขียนให้มีลักษณะสะท้อนกลับเรียกว่า ตรามูฮัมหมัดไขว้ เป็นตราพบได้ทั่วไปทั้งในประเทศตุรกี อินเดีย อินโดนีเซีย มาเลเซียและประเทศไทย ฯลฯ มีผู้รู้บางท่านให้ข้อมูลว่าเป็นตราสัญลักษณ์ของศาสนาอิสลามที่ใช้มาก่อนสัญลักษณ์จันทรเสี้ยวกับดวงดาวและอาจเป็นร่องรอยของคติความเชื่อเกี่ยวกับหน้ากาล

ตำแหน่งที่ ๒ อยู่ถัดลงมามีทั้งหมดจำนวน ๔ คำ โดยนำชื่อของคอลีฝะทั้งสี่ท่าน คือ ๑.อะบูบักรฺ ๒.อุมัร (เขียนปกติ) ๓.อุษมาน และ ๔.อะลีย์ (สองท่านหลังใช้การเขียนแบบสะท้อนกลับด้าน)

๑. ابوبکر

๒. عمر

๓.عشمن

๔.علي

ตำแหน่งที่ ๓ เป็นตำแหน่งสำคัญเพราะมีความสวยงาม มีลักษณะของการนำตัวอักษรประดิษฐ์ให้มีลักษณะที่คล้ายกับเสือหรือสิงโตสองตัวหันหน้าเข้าหากันซึ่งตรงกลางทำเป็นรูปโคมไฟหรือตระเกี่ยง ดังนั้นตำแหน่งนี้จึงมีการนำตัวอักษรมาทำเป็นคอตทั้งหมด ๒ ส่วนด้วยกัน

ส่วนที่ ๑ คือทำเป็นตัวเสือหรือสิงโต แบ่งเป็นสองฝั่งทางด้านขวาเป็นการเขียนปกติส่วนทางด้านซ้ายเป็นการเขียนให้มีลักษณะตัวอักษรสะท้อนกลับด้าน ภาษาอาหรับ ตัวอักษรอาหรับ มาจากซูเราะห์อัศศ๊อฟ(โองการจากคัมภีรอัลกุรอ่าน) อายะที่ ๑๓

اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ

มีความหมายว่า

“…การช่วยเหลือจากอัลลอฮฺและการพิชิตอันใกล้นี้และจงแจ้งข่าวดีแด่บรรดาผู้ศรัทธาเถิด…”[๘]

ส่วนที่ ๒ คือทำเป็นโคมไฟหรือตะเกี่ยง อาจารย์ ผศ.โชคชัย วงษ์ตานี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่ เป็นผู้แปลร่วมกับอุสตาส อัล ฮาฟิช(Mustafa Bas) ผู้บริหารโรงเรียนศิริวัฒน์วิทยา(โรงเรียนนานาชาติตุรกีในประเทศไทย) กรุงเทพมหานคร ภาษาอาหรับ ตัวอักษรอาหรับมาจากซูเราะห์อัลเกาซัร อายะที่ ๒

فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ

มีความหมายว่า

“…ดังนั้นเจ้าจงละหมาดเพื่อพระเจ้าของเจ้าและจงเชือดสัตว์พลี…”[๙]

อย่างไรก็ดังที่ได้กล่าวไปแล้วเบื้องต้นว่าคอตที่หน้าบันบริเวณมุข(นาซะ)ของมัสยิดยาบัลโหรดเหรีาะหม๊ะไม่พบในมัสยิดอื่น ๆเลยในลุ่มทะเลสาบสงขลาแต่พบว่าที่รัฐกลันตัน ประเทศมาเลเซียมีบ้านหลังหนึ่งมีการฉลุไม้ช่องลมมีลักษณะคล้าย ๆ กับที่นี้คือทำเป็นรูปสิงห์สองตัวหันหน้าเข้าหากันตรงกลางทำเป็นตะเกียงหรือโคมไฟ

ซึ่งผู้เขียนได้ข้อมูลนี้มาจากการเข้าร่วมงานสัมมนาทางวิชาการศิลปะอิสลามในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่าง ระหว่างวันที่ ๒๘ - ๒๙ สิงหาคม ๒๕๖๔ โดยพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สงขลาร่วมกับ สำนักพิมพ์พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม นำเสนอโดยคุณณายิบ อาแวบือซา (นักวิชาการอิสด้านสถาปัตยกรรมในศาสนาอิสลาม) ได้นำเสนอข้อมูลชุดนี้ไว้ในหัวข้อ สถาปัตยกรรมมลายูมุสลิมในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่าง

ลายฉลุไม้บนช่องลมและช่องแสง ในรูปแบบอักษรประดิษฐ์ เป็นรูปช้าง ที่มา : ณายิบ อาแวบือซา.เอกสารประกอบการสัมมนาทางวิชาการศิลปะอิสลามในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่าง.สถาปัตยกรรมมลายูมุสลิมในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่าง.(๒๕๖๒.น.๑๓).พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสงขลา ร่วมกับสำนักพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

สำหรับบ้านหัวเขานั้นสัปบุรุษบางส่วนของหมู่บ้านแห่งนี้มีบรรพบุรุษที่ถูกเทครัวมาจากกลันตันเมื่อต้นกรุงรัตนโกสินทร์ อีกทั้งเคยมีโต๊ะครูซึ่งเป็นชาวกลันตันเคยมาทำหน้าที่สอนหนังสือให้กับคนในหมู่บ้านอีกด้วยจึงมีความเป็นไปได้หรือไม่ว่าคอตตำแหน่งนี้ได้รับรูปแบบมาจากทางกลันตัน

อย่างไรก็ดีจากการสืบค้นพบว่าอักษรอาหรับประดิษฐ์(คอต) ทำเป็นลวดลายเสือหรือสิงห์รูปแบบนี้ยังพบว่ามีความใกล้เคียงกับตราประจำรัฐสุลต่านเรียว-ลิงกา (มลายู: Kesultanan Riau-Lingga, کسلطانن رياوليڠݢ) เอกสารไทยเรียก เมืองลิงงา หรือ เมืองสิงคา เป็นรัฐสุลต่านของชาวมลายูที่เกิดขึ้นจากการแบ่งพื้นที่ของจักรวรรดิยะโฮร์-เรียว ที่แยกคาบสมุทรยะโฮร์และสิงคโปร์ออกจากหมู่เกาะเรียว โดยมีสาเหตุจากการที่อับดุล ระฮ์มัน สถาปนาตนเองเป็นสุลต่านแห่งเรียว-ลิงกา หลังการสวรรคตของสุลต่านมะฮ์มุดที่ 3 แห่งยะโฮร์ และได้รับการยอมรับว่ามีอำนาจอธิปไตยจากฝ่ายอังกฤษและเนเธอร์แลนด์จากสนธิสัญญาอังกฤษ-ดัตช์ ค.ศ. 1824 รัฐสุลต่านเรียว-ลิงกาดำรงอธิปไตยของตนเองจนถึง ค.ศ. 1911 ก็ถูกรัฐบาลเนเธอร์แลนด์ยกเลิก และถูกผนวกรวมเข้ากับอาณานิคมอินเดียตะวันออกของดัตช์แทน[๑๐]ปัจจุบันอยู่ในเขตการปกครองของประเทศอินโดนีเซีย

ตราประจำรัฐสุลต่านเรียว-ลิงกา (มลายู: Kesultanan Riau-Lingga, کسلطانن رياوليڠݢ) เอกสารไทยเรียก เมืองลิงงา หรือ เมืองสิงคา

---

ตำแหน่งอาคารส่วนต่อขยาย

ประกอบไปด้วยข้อความภาษาอาหรับ ตัวเลขอาหรับและตัวเลขอารบิก มีรายละเอียดดังนี้

ข้อความด้านบนสุด คือ الله อัลเลาะห์ (พระเจ้าของศาสนาอิสลาม)

ข้อความบันทัดที่สอง คือ ชื่อของนบี มูฮัมหมัด محمد ใช้รูปแบบการเขียนแบบอักษรไขว้

ข้อความบันทัดที่สาม คือตัวเลขภาษาอาหรับ คือ ١٣٨٧ ใต้ตัวเลขมีข้อความว่า سنة มีความหมายว่า ปี เป็นคำที่นิยมใช้มาก่อนคำว่า ฮิจเราะฮ์ (ในลุ่มทะเลสาบพบการใช้คำนี้อีกที่คือจารึกที่มัสยิดบ้านทรายขาว) ดังนั้นหมายถึง ปีฮิจเราะฮ์ที่ 1387

คุณสุรเชษฐ์ แก้วสกุล นักวิชาการอิสระ ถ่ายภาพโดยผู้เขียนที่มัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะเพื่อเก็บข้อมูลทำแบบจำลองสถาปัตยกรรมของมัสยิดยาบัลโหระเหร๊าะหม๊ะในเเต่ละยุค

ข้อความล่างสุดคือตัวเลขอารบิก 25..

อักษรอาหรับประดิษฐ์ที่ซุ้มทางเข้ามัสยิดอ่านได้ว่า ยาบัลโหรโเหร๊าะหม๊ะ มีความหมายว่า ภูเขาแห่งความเมตตา

---

สรุป

จะเห็นได้ว่าบ้านหัวเขานั้นเป็นชุมชนที่มีประวัติศาสตร์มาตั้งแต่สมัยอยุธยาเป็นหมู่บ้านที่สืบทอดมาจากยุคสงขลาหัวเขาแดง(ซิงฆอรา) และมีมัสยิดศาสนสถานของชุมชนที่ปรากฎอยู่ในพงศาวดารเมืองสงขลารวมถึงหลักฐานชั้นในบันทึกของเจ้านายจากกรุงเทพ สถาปัตยกรรมของมัสยิดมีร่องรอยความเป็นชวา – มลายู รวมถึงมีอักษรประดิษฐ์ที่สวยงามทั้งภาษามลายูอักษรยาวีและภาษาอาหรับซึ่งเรียกกันว่า "คอต" อักขระศิลป์ที่เชิงเขาแห่งความเมตตาอายุนับร้อยปีในชุมชนที่มีอายุถึง ๓๓๕ ปี เป็นชุมชนสมัยอยุธยาของจังหวัดสงขลาที่ร่วมยุคกับสมเด็จพระนารายณ์

บังกฤษ พิทักษ์คุมพลเเละคุณสุรเชษฐ์กำลังขึ้นไปเก็บข้อมูลใต้หลังคาทรงนูซันตารา

ผู้เขียนถ่ายภาพกับวะอี และผู้ดูเเลมัสยิดในโอกาสที่นำแผนที่เดอลามาร์วากัฟ(อุทิศ)ให้กับมัสยิดยาบัลโหรดเหร๊าะหม๊ะ เมื่อวันที่ ๘ มีนาคม พ.ศ.๒๕๖๕

ภาพถ่ายผู้เขียนสามารถ สาเร็ม (ชูโกรบินร่าหีมบินลิฟีน)

---

ขอขอบคุณ

๑.บังกฤษ พิทักษ์คุมพล

๒.พิเชษฐ์ หีมสุวรรณ

๓.วะอี (ยุทธนา จิตต์โต๊ะหลัม

๔.ผู้ช่วยศาสตราจารย์โชคชัย วงษ์ตานี อาจารย์ประจำศูนย์สันติศึกษามหาวิทยาลัยสงขลานครรินทร์

๕.อุสตาส อัล ฮาฟิช(Mustafa Bas) ผู้บริหารโรงเรียนศิริวัฒน์วิทยา(โรงเรียนนานาชาติตุรกีในประเทศไทย) กรุงเทพมหานคร

๗.คุณสุรเชษฐ์ แก้วสกุล

๖.คุณธีรเทพ จิตต์หลัง

๗.คุณเอลิยา บินอาลี มูเก็ม ผู้ประสานงานกลุ่ม Save Singora Heritage - รักษ์มรดกซิงกอรา

๘.พี่น้องสัปบุรุษบ้านหัวเขาทุกท่านที่ให้การตอนรับผู้เขียนเสมือนหนึ่งเป็นลูกหลานชาวหัวเขาคนหนึ่ง

---

ที่มา

[๑] : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.(๒๕๓๙).ประชุมพงศาวารฉบับกาญจนาภิเษก(พิมพ์ครั้งที่ ๑).กรุงเทพฯ

[๒] : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.(๒๕๓๙,น.๒๓๒).ประชุมพงศาวารฉบับกาญจนาภิเษก(พิมพ์ครั้งที่ ๑).กรุงเทพฯ

[๓] : กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.(๒๕๓๙,น.๒๖๕).ประชุมพงศาวารฉบับกาญจนาภิเษก(พิมพ์ครั้งที่ ๑).กรุงเทพฯ

[๔] : กริช พิทักษ์คุมพลและคณะ(๒๕๕๙).ที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊ะหม๊ะ.(พิมพ์ครั้งที่ ๑)

[๕] : กริช พิทักษ์คุมพลและคณะ(๒๕๕๙,น๑๘).ที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊ะหม๊ะ.(พิมพ์ครั้งที่

๑)

[๖] : กริช พิทักษ์คุมพลและคณะ(๒๕๕๙,หน้า ๒๑).ที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊ะหม๊ะ.(พิมพ์ครั้งที่ ๑)

[๗] : กริช พิทักษ์คุมพลและคณะ(๒๕๕๙,หน้า ๒๗).ที่ระลึก ๑๐๐ ปีมัสยิดยาบัลโรดเหร๊ะหม๊ะ.(พิมพ์ครั้งที่ ๑)

[๘] : อัลกุรอ่านออนไลน์ , สืบค้นได้ที่ : https://bit.ly/3r7jCGD

[๙] : อัลกุรอ่านออนไลน์ , สืบค้นได้ที่ : https://bit.ly/3oX9kGe

[๑๐] : รัฐเรียวลิงฆา , สืบค้นได้ที่ : https://bit.ly/3l317PG